Deaf spot: luisteren voorbij je bubbel

“Hoe vaak kom jij eigenlijk nog buiten je witte bubbel?” vroeg een vriend me, terwijl hij een artikel aanhaalde over hoogopgeleide Nederlanders met een goed inkomen en zonder migratieachtergrond. Volgens het CBS zoeken zij opvallend weinig contact met mensen die niet op henzelf lijken.

Ik lachte wat schamper.

Want eerlijk? Ik dénk dat ik juist mensen buiten mijn bubbel opzoek. Ik zie mezelf als ruimdenkend. Maar misschien is dat precies het probleem. Het is comfortabel om dat van jezelf te vinden. Zeker in witte bubbels van hoogopgeleiden, die verrassend behaaglijk kunnen voelen.

Alsof je een woonkamer binnenloopt: vertrouwde gezichten, voorspelbare gesprekken, weinig tegengeluid. Totdat je een ruimte binnenstapt waar niets klinkt zoals je gewend bent. Radicaal andere omgangsvormen. Woorden die je nog nooit hoorde. Overtuigingen waar je kippenvel van krijgt. Een andere planeet.

Voel je het verschil?

Witte privileges

Wit, man, hoogopgeleid, middelbare leeftijd, wonend in een lommerrijke bakfiets-gemeente — wat krijg ik nu echt mee van wat er speelt buiten mijn dagelijkse cirkel? Misschien neig ik toch vooral naar wat me bekend in de oren klinkt. Ik ben me bewust van mijn 'witte privileges'.

Het laatste wat ik wil, is luisteren met oogkleppen op – ook als ik er met m’n pet niet bij kan.

Daarom train ik mezelf om open te staan voor ongebruikelijke geluiden. Zoals die keer dat ik iemand ontmoette die geloofde in complottheorieën. Hij bedankte me, oprecht, voor mijn luisterend oor. "Niemand luistert normaal naar me," zei hij zachtmoedig. "Jij wel." Zo’n ontmoeting doet me goed. Ook al wist ik soms niet wat ik hoorde. Ik probeer zo goed en kwaad als het gaat open te staan voor die andere geluiden.

Een wereld aan nieuw geluid

Met muziek werkt het voor mij niet veel anders. Op de piano, bijvoorbeeld. Spelen en improviseren in dezelfde toonsoort is verleidelijk. Ik ken de loopjes. De akkoorden. Alles voelt vanzelfsprekend. Maar wisselen is veel spannender. Wijfelend, m’n weg zoekend door een toonsoort die ik minder vaak speel. Soms schurend er net naast. Ineens gaat een wereld aan nieuw geluid open. Geïnspireerd door iets wat ik eerder nooit had gehoord.

Mentale spamfilter

Zo ben ik ook anders gaan luisteren in gesprekken. Dat is geen neutrale bezigheid. Wat je hoort, wordt gekleurd door wat je gewend bent. Of juist wat je liever mijdt. Als mensen hebben we een hang naar wat bekend klinkt. Onderzoekers van de Universiteit van Columbia ontdekten dat alles wat niet past bij je wereldbeeld, geruisloos verdwijnt. Zo’n confirmation bias werkt als een spamfilter.

Maar je kunt leren om dat filter even uit te zetten. Om buiten je eigen algoritme te luisteren. Zoals ik dat via de piano leerde. Hoe gek het geluid ook klinkt – door zo’n dissonant ontstaan soms nieuwe muzikale mogelijkheden.

Eigenlijk is het net zo met gesprekken, als je zo luistert.

Schrijfster en filmmaker Nora Bateson noemt wat je dan opvangt ‘warm data’. Niet alleen wát iemand zegt, maar ook waar het vandaan komt. De context. De geschiedenis. De achtergrond. De sfeer. De lichaamstaal. De stilte tussen de woorden.

Soms hoef je het niet meteen te begrijpen. En is het genoeg om met je aandacht erbij te blijven – juist als de twijfel of het ongemak toeslaat. En de verleiding groot is af te dwalen. Omdat iets niet om aan te horen is. Op die momenten gaat vaak informatie verloren in een gesprek. Ik noem het ook wel onze ‘deaf spot’. Maar hoe kom je daar doorheen?

Oor voor de onderstroom

Systemisch luisteren betekent dat je ook hoort wat niet gezegd wordt. Dat je oren hebt voor wie er stil is. Voor wat zich in de onderlaag afspeelt. De onderstroom. Van een gesprek. Een team. Een systeem. Of een organisatie.

Je kent het wel. Binnen de eigen muren of ‘vlek’ van een afdeling klinkt alles logisch. Maar buiten die ‘bubbel’ kan er ineens ruis ontstaan. Botsende overtuigingen. Verschillende referentiekaders. Wat eerder klonk als vanzelfsprekend, wringt ineens. Ook tussen teams, afdelingen of stakeholders.

De onderstroom is er altijd, ook in de samenleving. We luisteren eerder en makkelijker naar mensen die op ons lijken, of wat we gewend zijn. Als iemand ertoe doet. Anders hoor je hooguit wat er gezegd wordt, maar niet de betekenis of intentie.

Socioloog Rosa Kindt liet zien: rechts denkenden houden die kring klein. Links-populisten iets groter. Maar uiteindelijk luisteren we allemaal liever naar mensen die op ons lijken. Als wereldverbeteraars, collega’s, vrienden, ondernemers – of wie dan ook onder elkaar.

Check je nieuwsfeed. Je LinkedIn-volgers. Je vriendenkring.
Wie laat jij écht binnen?

Keertje oefenen?

De vraag is: durven we de ander echt te verstaan?
Echte samenwerking begint bij het openstaan voor een andere golflengte. Een ander geluid. Een andere toonsoort.

Zoek deze week een gesprek op met een collega die anders denkt dan jij. Stel drie nieuwsgierige vragen. Luister. Zonder te overtuigen. Zonder in te vullen.

Misschien voel je ongemak. Misschien hoor je iets nieuws.
Misschien verandert er iets. Heel even. Genoeg om uit je vertrouwde bubbel te stappen.